Replica expeditieschip Willem Barentsz maakt eerste proefvaart onder zeil

De replica van het expeditieschip van ontdekkingsreiziger Willem Barentsz, Witte Swaen, gaat op 9 september voor het eerst zeilen tijdens de proefvaart. De replica van het zestiende-eeuwse schip zal van Terschelling de Noordzee op varen om de tuigage en zeileigenschappen de testen. Na een bouwproces van ruim dertien jaar, waar nog eens vele jaren aan onderzoek aan vooraf ging, is het moment van de waarheid voor de bouwers eindelijk daar.

Op 7 november voer Witte Swaen al van Harlingen naar Terschelling. Helaas lukte dit niet volledig op eigen kracht; door motorpech moest het schip een deel van de reis gesleept worden. Het schip werd de afgelopen jaren in Harlingen gebouwd. In de bouw van de zeilende replica zitten ruim 38.000 uren werk van tientallen vrijwilligers, 30.000 kilo hout, 244 vierkante meter zeil, 22.000 kilo ballast en 5 kilometer touwwerk. De vrijwilligers achter het immense project begonnen in 2010 met de bouw. In 2018 doopte Prinses Margriet het schip bij de tewaterlating, toen de masten en tuigage nog ontbraken. Nu, 13 jaar na de start van de bouw, vinden de eerste proefvaarten dan eindelijk plaats.

De reconstructie

Het project is een initiatief van Gerald de Weerdt en Koos Westra. De Weerdt was conservator van Museum ´t Behouden Huys op Terschelling en het Museum voor Scheepsarcheologie in Flevoland. Hij was ook betrokken bij de bouw van de Batavia. Westra, werktuigbouwkundig ingenieur, is de bouwmeester van het project. Het schip is gereconstrueerd op basis van langdurig wetenschappelijk onderzoek naar de bouwmethoden en materialen aan de hand van schilderijen en archeologische vondsten. Bouwtekeningen van het schip bestaan namelijk niet; schepen werden in die tijd “op het oog” gebouwd en technieken werden van meester op leerling doorgegeven.

Bijzondere bouwmethode

Door het zeilschip te reconstrueren, hoopten de initiatiefnemers nieuwe inzichten op te doen over de eeuwenoude scheepsbouwtechniek. Dat is gelukt: “Het bijzondere van deze reconstructie is dat voor het eerst in eeuwen een schip weer precies volgens de destijds zo beroemde Hollandse bouwmethode is gebouwd. Eeuwenlang is deze techniek vergeten maar door recent onderzoek is deze methode weer teruggevonden. Met de herbouw hebben we nu weer ontdekt wat de geheimen van die bijzondere bouwmethode zijn geweest,” aldus De Weerd en Westra.

“De Hollandse bouwmethode was destijds beroemd om de uiterst snelle productietijd. In het kort was deze werkwijze door eerst de onderschaal van de romp te bouwen met enkel de huidplanken, waarin pas later de spanten werden geplaatst. Met de bouw op deze wijze is nu in de praktijk aangetoond dat je veel sneller kunt produceren, dan wanneer je eerst de spanten plaatst en daarna de scheepshuid strak tegen de spanten aan moet zien te buigen. De vier centimeter dikke eiken huidplanken laten zich niet zo makkelijk strak langs de spanten vormen.”

Ultieme doel

De proefvaart op de Noordzee zal uitwijzen wat de zeileigenschappen van het schip zijn. Daarna zal het schip ingezet worden voor educatieve en toeristische doeleinden. De ultieme droom van De Weerdt en Westra is niet alleen het historische schip te reconstrueren, maar de hele reis van Willem Barentsz ermee te varen en naar Nova Zembla te zeilen – of verder. Maar eerst maar eens deze eerste mijlen onder zeil op de Noordzee afwachten.

Over de expeditie

Willem Barentsz vertrok in 1596 met Witte Swaen om een noordelijke route naar Azië te vinden. Drie maanden na vertrek liep het schip met 17 opvarenden echter vast in pakijs bij Nova Zembla. Van aangespoeld drijfhout, grotendeels afkomstig van hun eigen schip, bouwde de bemanning Het Behouden Huys, waarin ze weten te overwinteren. In juni 1597 zat het schip echter nog steeds muurvast. In twee reddingssloepen probeerden de zeelieden vervolgens naar de bewoonde wereld te varen. Na 1200 mijl varen bereikten ze Moermansk en 12 zeelieden weten uiteindelijk Nederland weer te bereiken. Willem Barentsz overleed tijdens de terugreis.