Het lot van een baken in de nacht

In de rubriek ‘bekende bakens’ schijnen we licht op legendarische vuurtorens, boeien en lichtschepen. Deze week: Noord Hinder

Is een lichtschip wel een echt schip? Ze is namelijk niet gemaakt om te varen, maar om te dobberen. Tot eind vorige eeuw markeerden lichtschepen gevaarlijke zandbanken op zee en vormden ze een belangrijk herkenningspunt voor zeevarenden voor de Nederlandse en Belgische kust. Een van die schepen is Lichtschip 12, beter bekend als de Noord Hinder. 

Van lichtbaken tot museumschip

Het eerste Nederlandse lichtschip, Noord Hinder 1, werd in 1858 uitgelegd voor de Zeeuwse kust, nabij de Belgische zandbank Noord Hinder. In de loop der jaren deden vele lichtschepen dienst op deze locatie, waaronder Lichtschip 12/Noord Hinder. Ze werd in 1963 bij Scheepswerf De Waal in Zaltbommel gebouwd en is 45 meter lang, 8,35 meter breed, 2,95 meter diep en 511 ton zwaar.

Tot 1981 werd ze bemand door acht bemanningsleden, daarna deed het lichtschip dienst als een onbemand geautomatiseerd station. Op 21 maart 1994 werd het schip, als laatste lichtschip van Nederland, definitief van zee gehaald en vervangen door een lichtboei. Het lichtschip was door de moderne navigatiemiddelen aan boord van zeeschepen overbodig geworden. Nu doet het lichtschip dienst als museumschip aan de Koningskade in Hellevoetsluis waar ze is opengesteld voor het publiek.

Solide gebouwd

“Sinds enkele weken ligt Noord Hinder voor groot onderhoud in het droogdok Jan Blanken te Hellevoetsluis”, vertelt schipper Cor Vermaat, beheerder van het lichtschip. “Daar wordt ze deze winter helemaal gestraald, ontroest en opnieuw geschilderd. Het laatste grote onderhoud is vijftien jaar geleden. Gelukkig is ze solide gebouwd. Het onderwaterschip heeft een huiddikte van 11 millimeter. We hebben een paar plekjes gevonden waar twee tiende millimeter van af was, maar verder is ze nog helemaal in orde. Ze kan zeker nog eens zestig jaar mee.”

bebakeningsrood

Het lichtschip wordt helemaal teruggebracht naar haar originele staat. “Noord Hinder is eigendom van de gemeente Hellevoetsluis en die wil dat het lichtschip weer haar originele kleur krijgt”, vertelt Vermaat. “In de loop der jaren heeft ze een ander soort rood gekregen, namelijk ‘bebakeningsrood’. Die kleur is bestemd voor betonning, niet voor lichtschepen. De juiste kleur proberen we nu te achterhalen, maar dat is niet eenvoudig. Het is niet gedocumenteerd. Wellicht kan het Rijksarchief ons helpen. Het zal wel niet zo veel verschillen van de kleur die er nu op zit. Lekker opvallend.”

Stortolie

In Nederland zijn maar twee lichtschepen ontkomen aan de sloophamer. Lichtschip 10 (Texel) en Noord Hinder. “Het is ook jammer dat er steeds minder mensen kunnen navertellen hoe het er aan toe ging op die schepen ”, gaat Cor Vermaat verder. “We hebben wel een heel leuke ploeg vrijwilligers die ervoor zorgt dat de verhalen blijven leven.”

“Sommige verhalen zijn zo bizar dat nieuwe vrijwilligers denken dat we ze in het ootje nemen. Zoals het verhaal over de stortolie die vooraan op het dek staat. De bemanningsleden werden om de veertien dagen of om de maand afgelost. Daar keek iedereen reikhalzend naar uit. Maar als er te hoge golven stonden, dan ging dat niet. Daarom goten ze olie op de golven, om de zee af te vlakken. Ik geloof dat ze het maar twee keer gedaan hebben, want als je dan een golf over je heen kreeg zag je er niet uit.”

Zelf een weerbericht maken

Aan boord had je een gezagvoerder, een stuurman, een scheepswerktuigkundige, een kok, matroos/lichtwachter en motordrijver/lichtwachter. De werkzaamheden bestonden uit het dagelijkse scheepsonderhoud, zowel aan dek als in de machinekamer, het instandhouden van de functies van het lichtschip en de continue uitkijk om de scheepvaart in de gaten te houden. Daarnaast moesten de bemanningsleden waarnemingen verrichten voor de weerdienst KNMI. Deze waarnemingen werden in code dagelijks naar de vaste wal geseind.

Vermaat: “Als scholen op bezoek komen laten we de leerlingen zelf een weerbericht maken. Ze moeten de temperatuur van het water en de buitenlucht opmeten, de luchtdruk op de barometer aflezen en naar de wolken kijken. Zo ontdekken ze dat er vroeger veel meer om je heen werd gekeken dan vandaag. Nu kijkt iedereen de hele tijd op z’n telefoon.”

Geen schroef

Het lichtschip heeft een groot ‘paddenstoelenanker’, waardoor ze makkelijk kon meedrijven op het tij. De positie werd goed in de gaten gehouden door de stuurman, die aan de hand van twee boeien aan weerszijden de positie peilde. “Een lichtschip had geen eigen voortstuwing. Als het schip niet helemaal goed lag dan gebruikten ze het getij om weer op de juiste plek te komen. Naar de wal bellen om te vragen voor een sleepje was geen goed zeemanschap”, legt Vermaat uit.

“Als het schip een halve mijl of meer verplaatst moest worden, of naar de wal gebracht voor onderhoud, dan werd het schip gesleept door een bebakeningsschip. Mensen vinden het altijd gek om te horen dat het schip geen schroef heeft. Er zijn wel drie motoren aanwezig om stroom op te wekken. Daarvan stond één stand-by terwijl de andere eventueel gerepareerd kon worden. Op zee moet je nu eenmaal je zaakjes op orde hebben.”

Lichtjesavond

Het lichtschip zal waarschijnlijk twee tot drie maanden in het droogdok blijven. Er zullen heel wat werkzaamheden plaatsvinden, waaronder herstelwerkzaamheden aan de lichttoren en de masten. Het is dus nog even wachten tot het licht van de drijvende vuurtoren weer aangestoken kan worden, een moment waar Cor Vermaat naar uitkijkt. “Het allermooiste moment is wanneer we tijdens Lichtjesavond in Hellevoetsluis het licht aansteken en mensen uit Willemstad bellen om te zeggen dat ze het licht weer zien. Dat is zo mooi.”

52°0.103’N en 2°50.819’E

Vandaag ligt er een rood-witte boei op de plaats van het lichtschip. In het midden van een drukke vaarroute markeert ze nog steeds met twee flitsen per tien seconden de nabij gelegen Belgische zandbank Noord Hinder. Ze heeft een radarreflector, een stel batterijen en zonnepanelen. En ze hoeft maar één keer per jaar worden opgehaald voor onderhoud.

Meer informatie vind je op de website van het museumschip Noord Hinder.

Lees ook dit bericht over de vuurtoren van Eddystone Rocks.

Alle foto’s (c) Lichtschip 12 Noord Hinder