In ruim één op de tien gevallen komt de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij in actie, nadat schepen in nood zijn als gevolg van een navigatiefout. Ervaren schippers van de KNRM vertellen in dit artikel hoe watersporters veelvoorkomende navigatiefouten kunnen voorkomen én waar ze het vaakst in de problemen komen.
Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met de KNRM.
Maak een vaarplan
Een vaarplan op papier, ook wel passageplan genoemd, zorgt ervoor dat je weet waar je vaart. Doorgaans bevat het plan de volgende onderwerpen:
→ De waterstanden (HW/LW) van vertrek en aankomsthaven, marifoonkanalen van de havendiensten en eventuele navi gatiebeperkingen bij vertrek of aankomst zoals drempels, ondiepten en tijdeuren.
→ De route naar de bestemming inclusief alle waypoints in lengte en breedte graden in de te volgen route en obstakels, zoals windparken en TSS.
→ Alle stroomgegevens (richting en snel heid) op de voorgenomen route gedurende de verwachte tijdsduur van de route, de zogenaamde stroomvensters.
→ De weerssituatie en windverwachting gedurende de verwachte tijdsduur van de route, minimaal voor de eerstvolgende 24 uur.
→ De benodigde (volledig bijgewerkte) kaarten, getijdentafels, almanakken en andere boekwerken met verwijzing naar de te raadplegen pagina’s.
→ Relevante gegevens van mogelijke uitwijkhavens of veilige ankerplaatsen.
→ Een (tijdens de reis naar de actualiteit bij te werken) tactisch plan voor plotseling veranderende omstandigheden zoals windstilte, storm, gevaren of ongevallen aan boord.
Navigeer met papieren kaarten
Naast de digitale kaarten van de bekende aanbieders (Garmin, Navionics, OpenCPN) is het verstandig om in elk geval een papie ren overzeiler mee te nemen. Deze zijn bij verschillende uitgevers te koop: NV Verlag geeft de NV Pilotkaarten uit, maar ook bij Imray zijn goede overzeilers te vinden. Verder zijn er losse kaarten of kaartensets van kustgebieden te koop.
Behalve zeekaarten moet er een actuele almanak zoals de Reeds Nautical Almanac of The Cruising Almanac aan boord zijn. Ze vullen de zeekaart aan. Naast navigatie, communicatie, meteorologische en andere gegevens bevatten ze actuele getijden tafels, stroomatlassen en havenkaartjes.
Zo navigeer je met papieren kaarten
De meeste zeilers varen met een plotter, waarop hun gps-positie weergegeven wordt. Maar hoe weet je je positie als die apparaten uitvallen of het gps-signaal wegvalt? Het kan verstandig zijn om je te verdiepen in noodnavigatie – ofwel de klassieke navigatie – om veilig de kust te kunnen bereiken.
De basis voor veilige navigatie is dat je elk uur in je logboek je positie noteert. In geval van nood weet je dan in elk geval wat nog maar kortgeleden je positie was. Die positie kun je bepalen met behulp van gegist bestek.
Hierbij bereken je de positie bij gebrek aan zichtbare merktekens vanuit de laatst bekende positie op basis van koers en snelheid, gecorrigeerd op drift veroorzaakt door de wind en stroom als gevolg van het getijde.
De snelheid door het water lees je af op het log. De drifthoek schat je in door achter het schip een lijn uit te vieren en een peiling ten opzichte van de kiellijn te nemen. De invloed van stroom op de koers en snelheid wordt met behulp van vectorberekeningen herleid uit de gegevens in de stroomatlas of op de zeekaart. Doe dit elk uur en zet je geschatte positie in de kaart. Je kunt dit controleren door een passerend schip op te roepen en zijn positie te vragen.
Leer over getijden en stroming
Door de aantrekkingskracht van maan en zon op de aarde wisselen waterstanden voortdurend en ontstaan getijdenstromen die enorme massa’s water verplaatsen. Dit gebeurt in een vast dagelijks patroon van tweemaal eb en vloed en een vast maandelijks patroon met springtij en doodtij als voornaamste kenmerken. Door dit patroon zijn zowel de waterstanden als de richting en snelheid van getijdenstromen goed te voorspellen en voor alle locaties vast te leggen in getijdentafels en stroomatlassen.
Voor Nederlandse wateren worden de voorspellingen van getijde- en stroomgegevens door de Dienst der Hydrografie van de Koninklijke Marine elk jaar opnieuw vastgelegd in een boekwerk genaamd HP33. Digitaal is hiervan ook een uitgebreide versie beschikbaar onder de naam NLTides.
Voor getijtafels is het handig om een Reeds Nautical Almanac of The Cruising Almanac te kopen: deze worden jaarlijks bijgewerkt. Deze twee almanakken bevatten bovendien alle benodigde informatie over de West-Europese kustwateren, inclusief havenkaartjes en stroomatlassen. Ook op de zeekaart zijn stroomgegevens aanwezig, te herkennen aan de magentakleurige diamanten en een bijbehorende tabel. Ze geven een indicatie van de snelheid en richting op die plek in relatie tot de waterstand op het vermelde meetstation. Ze zijn minder nauwkeurig dan de gegevens in de HP33.
De actuele waterstanden kunnen door weersomstandigheden afwijken van de voorspellingen. Om de twee uur zenden de verkeersposten op het Wad weerberichten uit, met de actuele waterstanden. Op internet zijn de actuele waterstanden te vinden. Wil je de computer het rekenwerk laten doen, dan kan dat met het veelgebruikte programma Quicktide.
Bronnen: Zeilen Praktijkgids – Navigatie voor beginners en Zeilen Praktijkgids – Naar zee (verkrijgbaar via Zeilen.nl/shop)
Gebruik navigatieapparatuur verstandig
De meeste zeilers gebruiken elektronische kaarten. Zorg dat je weet hoe ze werken, en wat je moet doen als er iets uitvalt, het zicht slecht wordt of er iets onverwachts gebeurt. Een back-up kan verstandig zijn, bijvoorbeeld een ander kaartsysteem op een ander apparaat (zoals een tablet) of een papieren kaart in combinatie met gps. Een papieren kaart geeft overzicht voor een oversteek: je ziet de hele route en de obstakels die er onderweg zijn, zoals windmolenparken en boorplatforms. Bij elektronische kaarten kan dat overzicht verloren gaan, doordat details wegvallen bij het uitzoomen.
Het loont zeker om vooraf een route uit te zetten in de kaart en deze, ver ingezoomd, helemaal langs te lopen om eventuele obstakels, ondieptes of andere aandachtspunten goed in beeld te krijgen en te markeren.
