Wolk van de week: altocumulus lenticularis

Als zeilers hebben we veel te maken met wolken. Regen, wind, sneeuw of hagel; de ene wolk is de andere niet. Van wollige schaapjes tot donkere stapelwolken, allemaal proberen ze je wat te vertellen. Welke wolken zijn er en wat kunnen we hieruit aflezen?

Elke week presenteert Zeilen een wolk met informatie die goed van pas komt tijdens het varen.

Stilleven in het wolkenlandschap

Een wolk die er definitief indrukwekkend uitziet, is de altocumulus lenticularis. Deze opmerkelijke wolk ontstaat door wind en golven, maar niet de golven waar wij als zeilers in eerste instantie aan denken. Bovendien is deze wolk een stilleven in het wolkenlandschap. Hij hangt steevast op dezelfde plek. Wat is het verhaal van deze wolk?

De lenticularis wolk oogt met zijn opvallende uiterlijk als een vliegende schotel of UFO. Hij heet vanwege zijn lensvorm ook wel ‘lenswolk’. De wolk hangt op middelbare hoogte, tussen de twee en zes kilometer, en is onderdeel van het altocumulus wolkengeslacht.

Met zijn vochtige lucht met sterke windverschillen wijst deze wolk meestal op weersverslechtering. De kans op regen en zelfs onweer is aanwezig. De krachtige en vochtige luchtstroming kondigen dikwijls een naderend lagedrukgebied aan. De lenticulariswolk zelf is geen regenwolk, maar wel een met wind. De wolkvorming vindt op een hoogte plaats waar een andere wind waait dan die wij aan het aardoppervlak ervaren. Desalniettemin kunnen we aan de grond ook een stevig windje verwachten.

De ideale locatie voor de lenticulariswolk is een berggebied. Wanneer de overheersende luchtstroming tegen een berg opbotst, wordt deze omhoog geduwd tegen de berg op. Net als bij andere wolken, condenseert het overschot aan waterdamp wat ontstaat door afkoeling van de lucht op hoogte. Dit is echter nog geen lenticulariswolk.

Direct achter de berg daalt de lucht weer en warmt deze op waardoor de bewolking verdwijnt. Maar de luchtstroom blijft zich voortbewegen in een golfbeweging richting de volgende berg. Wanneer de top van de golf een hoogte bereikt waarbij de lucht weer voldoende afkoelt, kan er opnieuw condensering plaatsvinden. Zo ontstaat de lenswolk. De lenswolk kan er gelaagd uitzien als de stijgende lucht op verschillende hoogtes condenseert. Dan noemt men het ook wel een pannenkoekenstapel.

Golven en hoedjes

De lenticulariswolk kan zich ook achtereenvolgend bij elke golftop ontwikkelen. In dit geval noemen we het een golfwolk. Een bijzonder aangezicht geeft de wolk ook rondom een vulkaan, waarbij de wolk verschijnt in de vorm van een hoedje. In alle gevallen hangt de wolk onbeweeglijk in de lucht. De wolk wordt constant gevoed op dezelfde locatie, maar verdwijnt ook weer constant verderop.

Voorwaarden voor het ontstaan van de lenticulariswolk zijn een stabiele atmosfeer en voldoende wind, loodrecht op de berg of bergrug. Hun gladde vorm ontlenen ze dan ook aan deze flinke wind.

In Nederland

Tijdens het zeilen zullen we deze wolk niet zo snel zien aan de horizon. Toch kunnen we ermee te maken krijgen bij kustgebieden met veel reliëf of vulkanische eilanden. In het de Middelandse Zeegebied kondigt de lenticulariswolk vaak een naderende Mistral aan, een harde en koude noorden- tot noordwestenwind. In Nederland komt de wolk zelden voor, maar het is niet onmogelijk. De wolk ontstaat dan zonder de hulp van bergen.

In Nederland zal de wolk boven het kustgebied ontstaan. Wanneer warme, vochtige zeelucht met grote snelheid botst op koude lucht boven het land. De vochtige lucht stijgt op tot boven het dauwpunt. De golfbeweging zoals tussen de bergen ontbreekt. Het zal een enkele en subtiele lenticulariswolk zijn.

Deze dubieuze wolk wordt sinds jaar en dag vergeleken met UFO’s. Inmiddels is dit vliegende verschijnsel geïdentificeerd en weten we wat hij ons wil vertellen. Er heerst een stevige wind en er is weersverslechtering op komst.