In het begin, zo gaat de Maori-legende, was er duisternis. Moeder Aarde en Vader Hemel zaten aan elkaar vast tot Tane zijn ouders met zijn benen uit elkaar duwde. Zo ontstonden licht, leven en tijd. Tane kreeg de titel Tane Mahuta, de god van het bos en al het leven erin. Zijn benen waren grote bomen, ofwel kauri: de machtigste van het woud.
De Maori beschouwen ze als beschermers van het bos. Ze gaven veel grote kauribomen bijzondere namen en verklaarden ze tapu. Dat wil zeggen dat ze niet mochten worden geveld, of alleen met inachtneming van rituelen. Het kostte soms wel maanden om zo’n gigantische boom om te hakken. De stammen holden ze ter plekke uit om er waka’s (grote kano’s) van te maken. Toch is er van de kauribossen die ooit het landschap van het Noordereiland domineerden, nog maar weinig over. Waardoor zijn ze verdwenen? We gaan op verkenning.
De maori legende leeft voort
Ervaar het verschil
Niet ver van Whangarei trampen we een van de vele schitterende wandelroutes die Nieuw-Zeeland rijk is. De route naar de top van Mount Tutamoe begint langs weilanden. Vervolgens lopen we een heel stuk door plantagebos. Het is typerend voor wat er met veel inheems bos is gebeurd. De aaneengeschakelde, snelgroeiende naaldbomen laten een laag bruine naalden op de grond achter en dulden geen andere planten om zich heen. Bovendien voelt het er kurkdroog. “Het lijkt me erg brandbaar, zeker als het klimaat hier nog warmer en droger wordt”, merkt Ivar op.
Wát een contrast met het oerbos hogerop. Direct vallen ons daar de grote hoeveelheid verschillende bomen en planten op. Vele soorten varens en struiken groeien onder de hoge bomen. De takken daarvan bieden op hun beurt houvast aan bromelia’s en mossen. Het gevolg is niet alleen een rijk ecosysteem met veel insecten, vogels en bodemleven. We zien ook hoe vochtig het hier is, doordat het oerbos het regenwater goed vasthoudt. Alleen: geen kauri te bekennen!
Vele tinten groen in het oerbos
Op audiëntie bij de koning
Om die te kunnen zien, moeten we een flink stuk noordwaarts rijden. Ze zijn nog te vinden in Waipoua, een gemengd woud beheerd door Department of Conservation (DOC). De grootste kauri hier vernoemden de Maori naar de koning van het woud, Tane Mahuta. Wat een exemplaar! We begrijpen wel waarom de kauri op de Maori zo’n indruk heeft gemaakt. Het grootste nog levende exemplaar van Nieuw-Zeeland heeft een stamomtrek van bijna 14 meter en is meer dan 50 meter hoog. Behalve zijn afmetingen, worden we ook stil van zijn geschatte leeftijd: zo’n 2000 jaar. “Wat deze boom allemaal heeft meegemaakt”, fluistert Ivar. “Die was er al voordat er mensen naar Nieuw-Zeeland kwamen!”
Tane Mahute is de grootste nog levende kauri van Nieuw-Zeeland
Een gelukkige geboorteplaats
Tane Mahuta is nu een toeristische attractie, omdat hij een uitzondering is. Hij is een van de weinige overlevenden van een massaslachting die begon met de komst van de Europeanen. Waren de jonge bomen vooral gewild als scheepsmasten, het hout van de oudere stammen bleek goed te bewerken, was zeewaterbestendig en werd dus gebruikt voor van alles en nog wat – van schepen tot huizen en van meubels tot borden. Het gevolg: tussen het midden van de 19e en de 20e eeuw is ruim 99 procent van alle kauri gekapt. De koning ontsnapte aan de uitroeiing door zijn afgelegen geboorteplaats. Het was simpelweg economisch niet rendabel om hem te kappen en te transporteren.
Kaurimuseum?
We zetten ons onderzoek naar de kauri voort in Matakohe. De vriendelijke eigenaresse van de lokale kampeerplaats wijst ons de weg naar het naastgelegen kaurimuseum. Daar gaat alle aandacht uit naar de industrie die halverwege de 19e eeuw ontstond, met de komst van de Europese kolonisten en hun grote zagen. Daarmee kon je in korte tijd oeroude bomen vellen. Voor het transport ervan legden ze rivierdammen aan om ze – soms met duizenden tegelijk – via waterwegen naar zagerijen te brengen. Daar werden de kolossale stammen met stoommachines tot planken verzaagd.
Het Kaurimuseum
Zo verdween een duizelingwekkende hoeveelheid kauribos: ruim 1 miljoen hectare. Centraal in de expositie staan de verwerking van het hout, hoe zwaar het werk voor de kolonisten was en wat er allemaal van de kauri werd gemaakt. We zijn verbijsterd over de grote schaal van de export en de schijnbaar onverzadigbare vraag. Aan duurzaam ondernemen had de toenmalige industrie overduidelijk geen boodschap. Medio 20e eeuw stortte deze compleet in, doordat er bijna geen boom meer over was. “Van boom to bust in zo’n 100 jaar. Kaurimuseum? Ze hadden het beter ecocidemuseum kunnen noemen!”, roept Floris.
Bescherming biedt hoop
Het goede nieuws is dat de kauri tegenwoordig goed worden beschermd. DOC beheert hun leefgebieden en probeert ze ook te behoeden voor nieuwe bedreigingen, zoals schimmelziekten. We komen ook recent aangeplante exemplaren tegen, meestal in het kader van projecten om verschillende inheemse soorten terug te brengen. Wij hebben daarom goede hoop dat de geweldige kauri hierdoor ook in de toekomst de koningen van het woud kunnen zijn.
Belangrijke lessen
Het tragische lot van de Nieuw-Zeelandse kauri leert ons in ieder geval twee belangrijke lessen. Allereerst laten deze koningen van het oerbos ons zien dat soorten van elkaar afhankelijk zijn. De natuur heeft na vele miljoenen jaren evolutie een zo productief mogelijk ecosysteem gemaakt dat veel CO2 vastlegt, water effectief reguleert en zo een onmisbaar onderdeel van een leefbare biosfeer vormt. Een plantagebos mag dan economisch waardevoller worden ingeschat, een oerbos is ecologisch superieur.
Kauri ondersteunen veel ander leven
Daarnaast herinneren de kauri ons eraan dat in een cynisch, op economische groei geënt systeem de roof van natuurlijke hulpbronnen onverminderd doorgaat. Net zo lang totdat het niet meer rendabel is. De mensheid kan het zich echter niet veroorloven om ruim 99 procent van de bossen, vruchtbare grond, vis, fossiele energiereserves en andere natuurlijke grondstoffen nietsontziend te blijven plunderen. Sterft de biosfeer, dan sterven wij ook. Welk mechanisme helpt dit te voorkomen?
Bescherm de natuur, verander de wet
Natuurlijk zijn er meerdere oplossingen tegen ongeremde eco-plundering. Wij denken dat in elk geval wettelijke erkenning van de waarde van de natuur een belangrijke rol moet spelen. Je zou kunnen zeggen dat de Maori vroeger, met hun legendes en gewoontes, effectief en duurzaam woudbeheer pleegden. Nu zetten zij in Nieuw-Zeeland goede stappen door de natuur concrete rechten te geven; een oplossing die we eerder beschreven en wereldwijd navolging verdient.
Ook denken we terug aan onze ontmoeting in Engeland, met Earth Lawyer Polly Higgins. Zij richtte een beweging op die ecocide in het internationale strafrecht op wil laten nemen. Ook wij denken dat de plundering van de natuur kan worden gestopt door de vernietiging van ecosystemen strafbaar te stellen. De allerlaatste Nieuw-Zeelandse kauri vertellen ons hoe hard die globale wetgeving nodig is.
Meer informatie? Kijk hier voor duurzame oplossingen en de zeilavonturen van Sailors for Sustainability.
Meer vertrekkersverhalen? Lees alles van Column Anna, Black Moon en bekijk de vlog van Yndeleau.
Tags: Sailors for Sustainability Last modified: 8 februari 2022
Wij waren in 2005 in Nieuw Zeeland en zagen en ervaarden precies hetzelfde als deze mannen. Blijkbaar is er in NZ weinig gebeurd. De DOC heeft o.i. geen enkele visie of invloed om ook maar iets te veranderen. Op Stewart eiland werd indertijd zelfs een golfbaan aangelegd. Er is nog een lange weg te gaan.